Yeni BaşLayanLar İçin BIOS

Giriş

Temel Giriş-Çıkış Sistemi (Basic Input-Output System, BIOS) bilgisayarınızın yaşamsal önemdeki bir iç yazılımıdır ve anakart üzerindeki bir silinmez yongada kayıtlıdır. İşletim sistemi ile bilgisayar donanımının haberleşmesini sağlayan temel yönergelerden oluşur. BIOS olmazsa işletim sistemi bilgisayar donanımı ile haberleşemez ve elbette denetimi de sağlayamaz.

Diğer bir deyişle BIOS bilgisayarın olmazsa olmaz bir bileşenidir. Eğer BIOS ayarları yanlış yapılırsa bilgisayarınız %40 oranında yavaşlayabilir. Diğer yandan yeni yongasetleri (chipset) ve işlemciler çıktıkça BIOS ayarları da git gide daha karmaşık duruma geliyor. Sonuç olarak günümüzdeki bir çok teknik insanın bile modern BIOS'larda bulunan meslek argosu ve açık olmayan ayarlar nedeniyle kafası karışmış durumda.

Ancak her şey yolunda, THG yardım için yanınızda! Her anakart ve/veya bilgisayar üreticisi farklı BIOS'lar kullandığından bir örnek seçmek zorundayız ve bizde bu iş için A7N8X-E Deluxe anakartı seçtik. Bu anakartı özel olarak seçmemizin nedeni günümüz anakartlarının bu temel tasarımı sıklıkla kullanıyor olması. Dahası A7N8X-E ASUS'un en çok satan modelleri arasında, iki yıldır da pazarda bulunuyor ve günümüzde de AMD tabanlı sistemler için hala satılıyor. Başka anakartların biraz farklı olacakları kesin olsa da, bu yazımızdan elde edeceğiniz "alışkanlıkla" kendi ayarlarınızı başarıyla yapabileceğinize eminiz.

BIOS'ta yanlış değişiklikler yapmanın bilgisayarınızı çalışmaz duruma getirebileceğini anımsatalım. Böyle bir durumla karşılaşırsanız yardımınıza BIOS sıfırlama (reset) koşuyor ve tüm ayarları varsayılan "fabrika ayarlarına" getirebiliyorsunuz, ancak bu ayarlar yalnızca "varsayılan" oluyor, "iyileştirilmiş" değil. Bu işlem genellikle anakart üzerindeki bir atlatıcıyla (jumper) yapılıyor ve hatta dizüstü bilgisayarlarda bunun için gömülü bir düğmecik yerleştirilerek işiniz daha da kolaylaştırılabiliyor! Burada anlatacağımız hiçbir işlemin bilgisayarınıza herhangi bir zararı yoktur, ancak adımları sıkı sıkıya izlemeniz gerekiyor.

Dell, HP, Gateway ve Micron gibi büyük bilgisayar üreticileri genellikle BIOS ayarlarını oldukça kısıtlıyorlar, çünkü son kullanıcının sürekli bu ayarları "kurcalayıp" yardım masalarının telefonlarını kilitlemesini istemiyorlar, o yüzden bilgisayar meraklıları bu tür markaları çok tercih etmiyorlar. Sonuç olarak burada sözünü ettiğimiz bazı geliştirmelerden bazı model bilgisayarları kullananların yararlanamayacaklarını üzülerek belirtelim.

Çoğunluk bilgisayarın açılışında BIOS ayarlarına nasıl giriş yapılacağını gösteren kısa bir uyarı iletisi görüntüleniyor. Bilgisayar işletim sistemi yüklenmeye başlamadan önce BIOS ayarlarına girmek için kullanılacak tuşa basmanız için sizi bir iki saniye kadar bekliyor. BIOS'a girmek için genellikle kullanılan yöntem bilgisayar hemen açıldığı anda gerekli tuşa basılı tutmak veya ayar ekranı gelene kadar art arda defalarca basmak oluyor, çünkü iletinin görüntülendiği an kaçırılırsa bilgisayarı yeniden başlatmak gerekiyor. Çoğunluk bilgisayarda bu tuş DEL, F1 veya F2 oluyor. Eğer açılış sırasında bu tuşlardan herhangi birisi sizi BIOS ayarların sokmuyorsa, kullanım kılavuzuna bakmanızı ve hatta gerekirse üreticinizi aramanızı öneriyoruz.

Her ayrı BIOS ayarı için bilgisayarınızı yeniden başlatmanızı öneririz, çünkü bazı işlevler çalışmayı bozabiliyor. Böyle yaparak hatanın hangi BIOS ayarı değişikliğinden kaynaklandığını anlayabilirsiniz ve bu elbette en son yaptığınız değişiklik olur. Daha deneyimli kullanıcılar ne yaptıklarını biliyorlarsa bu önerimize uymayabilirler.


Gelişmiş Özellikler

BIOS'un Ana Seçenekler (Main Options) Menüsüyle başlayalım, bu sayfaya sol üst köşedeki Ana "Main" sekmesine yön tuşlarıyla gittiğinizde ulaşıyorsunuz, aslında ilk açılan sayfa da zaten bu.





Hemen altta bilgisayarın tarih ve saatini ayarlayabileceğiniz, bilgisayara takılı olan sabit diskleri ve veri depolama aygıtlarını tanımlayabileceğiniz seçenekler bulunuyor. Eğer bu ayarlar kendiliğinden algıla (auto-detect veya auto) seçeneğindeyse bilgisayarı her başladığında takılı olan disk ve depolama aygıtları taranıyor ve tanımlanıyor. Bu işlem genellikle birkaç saniye sürüyor, bu nedenle ayarı "Auto" da bırakmayıp, aygıtları BIOS içinden özellikle tanımlarsanız, bilgisayarın açılış süresi birkaç saniye daha kısalıyor.

Bunu yapabilmek için basitçe seçeneğin üstüne yön tuşlarıyla gidin ve GİRİŞ (enter) tuşuna basın. Daha sonra gösterilen Silindir (Cylinders), Kafa (Heads), Bölüm (Sectors) ve LBA değerlerini bir yere not edin. Bazı BIOS'larda Block Mode ve 32-Bit Transfer Mode (aktarım kipi) ayarları da bulunur. Sürücü biçimini AUTO'dan USER'a (kullanıcı) getirin. Daha sonra önceden not aldığınız değerleri hiç değiştirmeden yerlerine yazın. Eskiden pek görmediğimiz ancak çoğu günümüz bilgisayarında bulunan LBA, Block ve 32-bit Transfer Mode'larının tümünü etkinleştirmeniz (ENABLE veya ON) başarımı artıracaktır.

Eğer aygıt takılı bulunmayan bir kanal varsa, o kanalın ayarını da NONE (boş) konumuna getirmelisiniz. Örneğin bir sabit disk Birincil Ana (primary master) ve bir CD-RW İkincil Ana (secondary master) olarak takılmışsa, Birincil ve İkincil Bağımlı (Primary ve Secondary Slave) seçeneklerini NONE ayarına getirmelisiniz. Eğer aygıt takılı bulunmayan kanallar için AUTO ayarını etkin bırakırsanız, bilgisayar her açılışta bu olmayan aygıtı bulmaya çalışarak çok zaman kaybedecektir ve elbette açılış yavaşlayacaktır. Bu boş kanalların ayarlarının NONE yapılması açılışı hızlandıracaktır.


Gelişmiş Özellikler

Gelişmiş seçenekleri görüntülemek için alt menülere bölünmüş, bir sonraki "Advanced" (gelişmiş) sekmesine gidin. İlk açılan sayfanın adı "Advanced BIOS Features" (gelişmiş BIOS işlevleri) olarak görüntülenecektir





Her açılışta belleğin ve disket sürücünün tepeden tırnağa sınanması sizce de gereksiz değil mi? Eğer bu iki bileşenden herhangi birinde bir sorun bulunmuyorsa bu işlem için zaman kaybetmenin hiçbir anlamı yoktur. BIOS'un bu bölümünde bazı işlevleri devre dışı bırakarak bilgisayarın açılışını hızlandıracağız İşte önerdiğimiz ayarlar:




Açılış Virüs Algılama (Boot Virus Detection): Etkin (Enabled). Bazı BIOS'larda bu ayarlar Standart veya Ana (Main) bölümünde bulunabilir. Artık açılış virüsleri eskiden olduğu kadar önemli bir tehdit oluşturmasalar da, yine de virüs bulaşmış bir disket veya CD ile karşılaşılabilir.

İşlemci Düzey 1 Önbellek (CPU Level 1 Cache): Etkin (Enabled).

İşlemci Düzey 2 Önbellek (CPU Level 2 Cache): Etkin (Enabled).

Hızlı Açılış Kendini Sınaması (Quick Power On Self Test): Etkin (Enabled). Bu ayar her açılışta belleğin tümünün defalarca sınanmasını engeller; eğer bozuk bir bellek biriminiz yoksa ki bu durumda zaten bilgisayarınız sürekli kilitleniyor demektir; bu sınamanın pek bir yararı yoktur.

Birinci, İkinci, Üçüncü Başlatma Aygıtı (First, Second, Third Boot Device): Başlatma (boot) sıranızı belirleyin ve hiçbir zaman ilk başlatma yapmayacağınız aygıtları devre dışı (disabled) bırakın.

Diğer Aygıttan Başlat (Boot Other Device): Devre dışı (disabled), eğer bir ağ kartından veya ayrı bir SCSI karttan başlatma yapmıyorsanız.

Başlatma Disket Araması (Boot Up Floppy Seek): Devre dışı (disabled). Bu kesinlikle bir zaman kaybı ve gürültü nedeni.

Başlatma NumLock Durumu (Boot Up NumLock Status): Seçim size kalmış. Bazıları Windows açıldığında klavyelerindeki NumLock'un etkin olmasını isterler, bazıları da devre dışı olmasını tercih ederler.

A20 Kapısı Seçeneği (Gate A20 Option): Hızlı (Fast). Her ne kadar Windows XP ile bu ayar biraz gereksizleştiyse de, yine de etkin bırakmanızı öneririm. OS/2 ve eski Windows sürümleri bu ayar FAST iken daha hızlı çalışıyorlar. Bunu NORMAL ayara getirmeniz için tek neden yalnızca DOS kullanıyorsanız olabilir.

Klavye Hızı Ayarı (Typematic Rate Setting): Devre dışı (Disabled). Aslında bu ayar da keyfinize kalmış çünkü bu ayar tuşa basılı tuttuğunuzda ne kadar süre sonra tekrara geçileceğini ve saniyede tekrarlanan harf miktarını belirliyor.

APIC Mode (kipi): Etkin (Enabled). Bu çoklu işlemci desteği, daha fazla kesme (interrupt sayısı ve daha hızlı kesme isteği denetimi için kullanılan Gelişmiş Programlanabilir Kesme Denetleyici'nin (Advanced Programmable Interrupt Controller) ayarı.

OS/2 Tümleşik Bellek (Onboard Memory) > 64M: Devre dışı (Disabled). Bu ayar yalnızca tarihin tozlu sayfalarında kaybolmuş IBM OS/2 işletim sistemini kullanıyorsanız geçerli.

Tam Ekran Logo Gösterimi (Full Screen LOGO Show): Size kalmış. Etkinken (enabled) Açılış Kendini Sınaması (Power-On Self-Test, POST) ekranının verileri üreticinin logosu bulunan bir "perde" arkasına gizleniyor. Örneğin eğer bir Gateway marka bilgisayar kullanıyorsanız açılış sırasında üreticinin kocaman GATEWAY yazısını görüyorsunuz. Devre dışıyken (disabled) "normal" başlatma yordamı ekranda görüntüleniyor - bu çoğunluk bilgisayarın açılışı sırasında karşılaşılan olaydır. Bazıları POST ekranını izleyip bilgilenmek isterken, bazıları da daha şık bir açılışı tercih ediyorlar.

POST Complete Report (tüm rapor): Size kalmış. Bu ayar etkinken POST'un en ayrıntılı raporu görüntülenir.

Konuşmalı POST Raporlayıcı (Speech POST Reporter): Size kalmış. Bu ayar etkinken bilgisayarınız açılışta size POST raporunu "konuşarak" bildirir. Her ne kadar ses niteliği "gacırtıdan" öte olmasa da, bazı insanlar bunun havalı durduğunu düşünüyorlar.


Gelişmiş Yongaseti Özelliklerini Kullanarak Nasıl Hızaşırtma Yapılır

Hızaşırtmacılar (overclockers) ve bilgisayar tutkunları bilgisayarlarını satın aldıkları ve tasarlandığı durumdan daha hızlı çalıştırmak isteyip, bellek ve işlemci hızını tanım değerlerinden yükseğe aşırtmak isteyebilirler. Bazı durumlarda kararlı bir çalışma için bileşenlerin çalışma gerilimini de (voltage) artırmaları gerekebilir ve elbette bu daha çok ısınma demektir.

Hızaşırtma (overclock) işlemi eskiden olduğu kadar mucizeler yaratmıyor. Aynı zamanda işlemci ve bellekleri garanti dışı bırakarak, arıza durumunda cebinizin yanmasına neden olabiliyor, kararsız çalışma tehlikesi de cabası. Bu nedenle BIOS'taki çoğu salınım (frequency) ve gerilim (voltage) ayarının ya olduğu gibi bırakılması veya AUTO (kendi ayarlı) ayarına getrilmesi gerekiyor. Ama yine de ayarlamak isterseniz bunları BIOS'taki ADVANCED (gelişmiş) sekmesinden yapabiliyorsunuz.




İşlemci Harici Salınım Hızı (CPU External Freq. (MHz)) : Bu ayarı işlemcinizin tanımlanan değerlerinde bırakmalısınız.

İşlemci Çoklu Salınım Hızı Ayarı (CPU Frequency Multiple Setting): AUTO.

İşlemci Salınım Hız Çarpanı (CPU Frequency Multiple): Bu ayarı işlemcinizin tanımlanan değerlerinde bırakmalısınız.

Asus buna İşlemci Çarpanı (CPU Multiplier) adını vermiş. Bunun ne olduğunu anlatabilmek için işlemcinizin veriyi sistemin geri kalanından farklı hızda işlediğini belirtmemiz gerekiyor. Örneğin bir AMD Athlon 2600 merkezi işlemci (CPU) 2.133 GHz hızında çalışıyor. Ancak anakartla 133.33 MHz'de iletişiyor ki buna da Veriyolu Ön Hızı (Front Side Bus Speed, FSB) deniyor. Sonuçta 133.33 MHz (genellikle 133 MHz olarak anılır) FSB hızı oluyor ve işlemci de bunu katlayarak veriyi 16 x 133.33; yani 2,133 GHz hızında işliyor. Yani çarpanınız 16 oluyor.

AMD kendi yaptığı ölçümler de 2.133 GHz'lik işlemcisinin , Intel'in 2.6 GHz'lik işlemcisiyle aynı hızda veya daha hızlı çalıştığını gözlemiş - ki bu biz de dahil bir çok bağımsız denetleme kuruluşu tarafından doğrulanmıştır. Daha büyük sayıların son kullanıcının gözünü daha çok boyadığı düşünüldüğünde AMD'nin aslında 2.133 GHz çalışan işlemcisine 2600 lakabını takması hiç de şaşırtıcı değil, çünkü rakibi Intel'in 2.6 GHz işlemcisinin bile üzerinde - işleme göre değişse de genel olarak - başarım sağlayabiliyor. Bu neden AMD Athlon 2600'ün aslında 2.133 GHz'de çalıştığını, 2.6 GHz olmadığını açıklıyor.

Sistem Başarımı (System Performance): En iyileştirilmiş (Optimal).

İşlemci Arayüzü (CPU Interface): En iyileştirilmiş (Optimal).

Bellek Salınım Hızı (Memory Frequency): SPD kullanarak (By SPD). Birçok bellek üreticisi ürünlerine Seri Kişilik Algılama (Serial Presence Detect, SPD) yongası ekliyor ki burada saklanan bilgiler BIOS'a belleğin kapasite, veriyolu genişliği, hız ve gerilim (voltage) değerlerini söylüyor. Bu değerler üreticinin ürününün "kararlı" çalıştığını bulduğu en yüksek değerler olduğunda bizim önerimiz "By SPD" seçeneğinin daha güvenilir olduğu. Bu ayarları elle yaparak belki birazcık daha başarımı artırabilirsiniz, ancak çoğu durumda sisteminiz kararsızlaşabilir; doğru başlatılmayabilir (boot) ve hatta hiç başlatılamayabilir.

Bellek Zamanlamaları (Memory Timings): En iyileştirilmiş (Optimal).

FSB Yayılı İzge (FSB Spread Spectrum): Devre dışı (Disabled). Bu ayar sistemin Avrupa Elektromanyetik Girişim (European electromagnetic interference, EMI) ölçümlerini aşabilmesini olanaklı kılıyor. Yöntem olarak küçük FSB hız değişikliklerinden yararlanıyor. Yine de uyaralım, bu ayarı çok büyük değerlere getirmek internet bağlantınızı bozabilir ve hatta hızaşırtılmış (overclocked) sistemlerde kararsızlığa yol açabilir.

AGP Yazılı İzge (AGP Spread Spectrum): Devre dışı (Disabled). Yukarıdaki açıklamamız bu ayar için de geçerli, farkı bu ayarın Gelişmiş Grafik Arayüzü (Advanced Graphics Port, AGP) için olması.

İşlemci Çekirdek Gerilim Ayarı (CPU VCore Setting): AUTO (kendinden ayarlı).

İşlemci Çekirdek Gerilimi (CPU VCore): Eğer yukarıdaki ayar AUTO değilse burada işlemcinizin tanım değerindeki gerilimi (voltage) seçin.

Çok fazla çeşit işlemci bulunduğundan bir örnek vermek ne kadar doğru olur bilmiyoruz, çünkü yazıyı dikkatsiz okuyan bir kişi gözü kapalı bu ayarı yaparsa hiç hoş olmaz. Bunun yerine işlemci ismi, çalışma hızı ve çekirdek gerilimi değerlerinin bulunduğu bir tabloyu vermek daha akıllıca görünüyor.




Grafik Açıklık Büyüklüğü (Graphics Aperture Size): 64MB veya 128MB. Bu işlev Grafik Adres Yeniden Düzenleme Tablosu'nun (Graphics Address Relocation Table, GART) yapısını ve AGP tarafından adreslenebilecek bellek miktarını belirler. Ekran kartınızın veya sistem belleğinizin miktarı ne olursa olsun bu ayarın 64MB veya 128MB olmasını öneriyoruz. Uygulama daha fazlasına gereksinim duysa da bu ayar daha iyileştirilmiş sonuçlar için gereklidir, gerektiğinde GART kullanılan belleği eldeki imkanlarla zaten akla uygun bir değerle sınırlayacaktır.

AGP Salınım Hızı (AGP Frequency): AUTO (kendinden ayarlı).

Sistem BIOS'u Yastıklanabilir ( System BIOS Cacheable): Devre dışı (disabled). Bu ayarı etkinleştirmek iyi bir şey gibi gelebilir, ama değil. Bu işleve bazı durumlarda, örneğin bir program BIOS'a doğrudan yazmak istediğinde, yastıklanmış (cached) veri nedeniyle sistemin kilitlenmesine bile neden olabilir. Bu özellik yalnızca DOS kullanıyorsanız etkinleştirilmelidir.

Video Belleği Yastıklanabilir (Video RAM Cacheable): Etkin (enabled). İsminin akılda uyandırdığının aksine bu ayarın video belleğiyle ve hatta grafik verisini yastıklamakla ilgisi yok. Bunun yerine modern ekran kartlarında birleştirilmiş önbellek verisi (combine buffers) yazabilmenize olanak sağlıyor ki bu da grafik ve işlemci başarımını oldukça artırıyor.

DDR Temel Gerilimi (DDR Reference Voltage): 2.6V. Bu ayar sisteminizdeki Çift Veri Aktarım Hızı (Double-Data Rate, DDR) belleklerin çalışma gerilimini düzenliyor.

AGP VDDQ Voltage (gerilimi): 1.5V. VDDQ bir mühendislik terimi. İngilizce de ekran kartına biraz karmaşık bir yöntemle sağlanacak gerilimin (voltage) ne olacağı anlamına gelen sözcüklerin baş harflerinden oluşuyor.

AGP 8X Support (desteği): Sisteminiz 8x AGP hızlarını destekliyorsa bu seçeneği etkinleştirin (enable). Ancak bu seçenekten tam kapasite yararlanabilmek için, VIA altyapılı anakartlarda VIA 4-in-1 sürücülerini kurmanız gerekecektir.

AGP Hızlı Yazma Yeteneği (AGP Fast Write Capability): Etkinleştirmeniz (enabled) önerilir. Bu ayar yongasetinden (chipset) AGP'ye gönderilen verilerin ana belleğe uğramadan doğrudan gönderilebilmesini sağlar ve %10 kadar başarım artışı getirebilir. Yine de bazı oyunlar ve PCI ekran kartları bu ayar etkinken sorun yaşayabilirler. Bu seçeneği deneyip bir sorun oluşturmadığını gözledikten sonra kalıcı olarak etkin bırakmanızı öneririz.


Tümleşik Çevre Birimleri (Integrated Peripherals)

BIOS ayarlarının bu sayfası anakart üzerine tümleşik çevresel bileşenlerin ayarlarını yapmanıza yarıyor. Bunlar arasında seri ve paralel girişler, ses, ağ ve USB girişleri bulunuyor. Kullanılmayan girişlerin veya işlevlerin kapatılması önemli ölçüde kaynak kaybını azaltacak ve diğer bileşenlere sağlanan kaynak miktarını artıracaktır. Kısaca kullanmadıklarımızı devre dışı bırakacağız.

Primary (Birincil) VGA BIOS: Bu ayar bilgisayarımızda iki adet ekran kartı bulunduğunda işe yarıyor. Bir AGP ve bir de PCI (çevresel bileşen arabağlantısı, peripheral component interconnect). Bu ayar sistemin başlangıç görüntü ekranının hangisi olduğunu, yani hangi ekran kartının "asıl" ekrana bağlı olduğunu seçmenizi sağlıyor. Eğer tek bir ekran kartınız varsa, büyük olasılıkla AGP'dir ve bunu seçmelisiniz. Çoğunluk kişi için varsayılan seçenek olan PCI yanlıştır ve "AGP VGA Card"a değiştirilmesi gerekir. Eğer iki ekran kartınız varsa dediğimiz gibi "asıl" ekranın takılı bulunduğu kartı seçmelisiniz, yani örneğin Windows'un açılış ve kayıt (login) penceresi bu ekranda görüntülenecektir.

USB Controllers (denetleyiciler): Bu ayar sisteminizdeki Evrensel Seriyol Denetleyicisi'ni (Universal Serial Bus, USB) denetlemenizi sağlar. Yalnızca USB 1.1, USB 1.1 ve 2.0 kullanabilir veya USB işlevini tümden devre dışı bırakabilirsiniz. Çoğunluk kullanıcı çeşitli kullanımlar için USB 1.1 ve 2.0 ayarını tercih eder.

Geriye Dönük USB Desteği (USB Legacy Support): Bu ayar eğer USB klavye kullanıyorsanız ve DOS gibi tak-kullan olmayan bir ortamda çalışacak veya işletim sistemi açılmadan önce bazı menülerde gezmek istiyorsanız açılmalıdır. Eğer bu ayar devre dışıysa (disabled) bir disketten veya CD'den başlatma yaptığınızda klavyeniz kullanılmaz olabilir. Gariptir ancak bazı ürünlerde USB klavye ile BIOS ayarlarına bile girebilmeniz olanaksızdır. Eğer bilgisayarınızın klavyesinde dikdörtgen kesitli USB fiş varsa ayarı etkinleştirin (enable), yok yuvarlak kesitli fiş varsa devre dışı (disabled) bırakın. Bu ayarın bilgisayarın bekleme veya uyku durumundan çıkarken sorun oluşturabileceğini ve hatta bilgisayarın düzgün kapanmamasına neden olabileceğini unutmayın. Kısacası zorunda değilseniz devre dışı (disabled) bırakın.

USD Fare Desteği (USB Mouse Support): Yukarıdakiyle aynı durum. Zorunlu değilseniz devre dışı (disabled) bırakın.

Tümleşik AC97 Ses Denetleyicisi (Onboard AC97 Audio Controller): Eğer Soundblaster Audigy gibi ayrı bir ses kartınız varsa veya sisteminizde hoparlör bulunmuyorsa bu ayarı devre dışı (disabled) bırakın. Bu büyük ölçüde kaynak tasarrufu sağlayacak ve olası çakışmaları da önleyecektir. Diğer yandan çoğu bilgisayar için bu ayarın etkin (enabled) olması gereklidir, çünkü ek bir ses kartınız yoksa, bilgisayarınız anakart üzerindeki ses düzeneğini kullanmalıdır.

Tümleşik AC97 Modem Denetleyicisi (Onboard AC97 Modem Controller): Bazı anakartlar tümleşik modem seçeneğiyle gelirler. Her ne kadar tek alınan anakartlarda tümleşik modem çok seyrek bulunsa da, bazı ikincil üreticilerin ürünlerinde bu özellik bulunabileceğinden üreticiler bu desteği BIOS'a eklerler. Emin olmak için eğer PCI yuvaya takılı bir modem kartınız yoksa bu ayarı etkin (enabled) bırakın diyebiliriz.

Tümleşik Ağ (Onboard LAN, nVidia)): Bu ayar tümleşik ağ bağdaştırıcıyı (onboard ethernet, LAN, NIC vs.) etkinleştirmek ve devre dışı bırakmak için kullanılır. Buradaki seçenekler AUTO ve DISABLED. Bizim elimizdeki ASUS anakart iki adet tümleşik ağ bağdaştırıcı barındırıyor ve bu işlev bilgisayarı özellikle bir yönlendirici (router) veya ağ geçidi (gateway) olarak kullanmak isteyenlerin çok işine yarıyor. Bir girişe örneğin ADSL modem bağlayabiliyor, diğer girişi de diğer bilgisayarlara bağlanmak üzere ağ bağlantısı olarak kullanabiliyorsunuz. Ancak eğer sizin sisteminiz yalnızca bir adet ağ bağlantısı gerektiriyorsa, kullanmadığınız ağ bağdaştırıcıyı devre dışı (idsabled) bırakmak kaynak yönetimi açısından daha akıllıca olacaktır.

Tümleşik Ağ (Onboard LAN, 3Com): Bu yukarıda sözü geçen ikinci tümleşik ağ bağdaştırıcı, gerekmiyorsa devre dışı (disabled) bırakın.

Tümleşik 1394 Aygıtı (Onboard 1394 Device (Firewire)): Bu ayar bilgisayarınızdaki tümleşik IEEE 1394 (Firewire) girişini etkinleştirmeye veya devre dışı bırakmaya yarıyor. Eğer sisteminize takılı herhangi bir Firewire aygıt bulunmuyorsa veya kısaca Firewire girişinde bir fiş takılı değilse, bu seçeneği devre dışı (disabled) bırakmak değerleri kaynakların boşa harcanmasını önleyecektir.
Disket Sürücü Erişim Denetleyicisi (Floppy Disk Access Controller): Günümüzde çoğu bilgisayarda artık disket sürücü bulunmuyor. Eğer sizin bilgisayarınızda da disket sürücü bulunmuyorsa bu aygıtı devre dışı (disabled) bırakabilirsiniz. Ancak yarın bir gün disket sürücü eklemek için bu ayarı BIOS'tan yeniden etkinleştirmeniz gerekecektir. Kısacası disket sürücünüz yoksa veya kullanmıyorsanız devre dışı (disabled) bırakın.

Tümleşik Seri Giriş 1 (Onboard Serial Port 1): Çoğunluk kullanıcı artık seri girişten bağlanan aygıtlar kullanmıyorlar ve aygıtların neredeyse tümü yeni USB arayüzüne geçiş yapmış durumda. Eğer seri bağlantı gerektiren bir çevresel aygıt kullanmıyorsanız bu ayarı devre dışı (disabled) bırakın, ancak eğer kullanıyorsanız bizim önerimiz ayarı 3F8/IRQ4 olarak seçmeniz.

Tümleşik Seri Giriş 2 (Onboard Serial Port 2): Yukarıdaki durumla aynı, eğer kullanmıyorsanız devre dışı (disabled) bırakın, yoksa önerimiz 2F8/IRQ3 olarak ayarlamanız.

UART2 Use As (olarak kullan): Evrensel Eşzamansız Alıcı/Gönderici (UART, Universal Asynchronous Receiver/Transmitter) seri olarak veri alıp verebilen bir yonga, her bir seri giriş bunlardan bir adet kullanıyor ve bunların birkaç adedi aynı yonga üzerine yerleştirilebiliyor. Çoğu anakart Seri Giriş 2 'ye kızılötesi (infraraded) trafiğine uyum desteğini eklediğinden seçim yine size kalıyor. Genellikle ayrı satılan kızılötesi uyarlayıcıyı takarsanız bu ayarı kızlıötesine (infrared) getirmeniz gerekiyor.

Tümleşik Paralel Giriş (Onboard Parallel Port): Bu seçenek paralel girişin kullanacağı kaynakları ayarlamanızı veya tümüyle devre dışı bırakabilmenizi denetliyor. Eğer paralel girişe herhangi bir aygıt bağlı değilse bu ayarı devre dışı (disabled) bırakmanız kaynak tasarrufu sağlayacaktır.Ama eğer kullanıyorsanız önerdiğimiz ayar 378/IRQ7 olacaktır.

Paralel Giriş Kipi (Parallel Port Mode): Eğer paralel girişi devre dışı bıraktıysanız bu ayarla bir işiniz yok. Diğer yandan eğer kullanıyorsanız bu ayarı EPP (enhanced parallel port, gelişmiş paralel giriş) veya ECP (enhanced capabilities port, geliştmiş yetenekli giriş) kipine getirmelisiniz. Yalnızca bir adet aygıt bağlıysa EPP, zincirleme olarak birkaç aygıt bağlıyorsanız ECP kipini öneririz. Bu ayardan en fazla yararlanabilmek için IEEE-1284-uyumlu paralel kullanmanız gerekiyor.

ECP DMA Select (seç): Eğer paralel girişi ECP veya EPP + ECP seçtiyseniz bu seçenek değiştirilebilir oluyor. Bu ayarla Doğrudan Bellek Erişimi (DMA, Direct Memory Access) kanalını seçebiliyorsunuz. Önerdiğimiz seçenek varsayılan olan 3.

Tümleşik Oyun Bağlantısı (Onboard Game Port): Eğer ek bir ses kartınız varsa veya MIDI veya eski model oyun çubuğu kullanmayacaksanız, bu ayarı devre dışı (disabled) bırakmanızı öneririz. Eğer zorunlu olarak kullanıyorsanız önereceğimiz ayar yine varsayılan olan 201.

Tümleşik MIDI Giriş/Çıkış (Onboard MIDI I/O): Müzik Aleti Sayısal Arayüzü (Musical Instrument Digital Interface, MIDI) bir tür yazılımın müzik aletlerini denetleyebilmesini sağlayan standart bir arayüz. Bilgisayarınızı MIDI müzik yapmak için kullanmıyorsanız bu aygıtı güvenle devre dışı (disabled) bırakabilirsiniz. Diğer yandan kullanıyorsanız 330 ayarını öneriyoruz.

Tümleşik MIDI Kesmesi (Onboard MIDI IRQ): Durum yukarıdakiyle aynı. Eğer kullanacaksanız kesme ayarını 10'a getirmenizi öneririz.


Güç Yönetimi Ayarları (Power Management Settings)

BIOS'taki bu bölüm belki de en yanlış anlaşılan bölümdür. Buradaki ayarların yanlış yapılması sistemin doğru kapanmasını engelleyebilir, veya Bekleme veya Uyku durumlarının düzgün çalışmamasına neden olabilir. Windows kendi güç yönetimini barındırdığından BIOS'tan güç yönetimini devre dışı bırakmak isteyebilirsiniz. Yoksa iki düzenek birbiriyle çakışacak ve hiçbirisi doğru çalışmayacaktır. Anakart üreticileri herkesin Windows kullanmayabileceğini göz önüne almak zorundadırlar ve aslında bu ayarlar Windows kullanmayanlar içindir.

ACPI Belleğe Askıya Al (ACPI Suspend to RAM): ACPI Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arayüzü (Advanced Configuration and Power Interface) anlamındadır ve bazı BIOS'larda kullanıcıların genelde karıştırdığı APIC veya IPCA ile ilgisi yoktur. Belleğe Askıya Al (Suspend to RAM) özelliği (bazen S3/STR olarak geçer) bilgisayarın askıya alınma durumunda daha az güç tüketmesini sağlar, ancak bilgisayarın tüm bileşenlerinin ACPI uyumlu olması gerekir. Bazı BIOS'larda tersi durum için S1/POS seçeneği de bulunur. Eğer bu seçeneği etkinleştirdiyseniz (enabled) ve askıya alma durumunda sorunlarla karşılaşıyorsanız, bu seçeneği BIOS'tan yeniden devre dışı (disabled) bırakmalısınız.

Video Kapatma Yöntemi (Video Off Method): DPMS (Display Power Management System, Ekran Güç Yönetim Sistemi) seçeneği, eğer ekran kartınız DPMS destekliyse, BIOS'un ekran kartını denetlemesini sağlar. Boş Ekran (Blank Screen) seçeneği ekranı yalnızca karartır ancak kapatmaz - bu seçeneği güç yönetimini desteklemeyen ekranlarda kullanabilirsiniz. Yatay/Dikey Eşanlama Boş (V/H SYNC Blank) seçeneği ekranı karartır ve ekranın yatay ve dikey taramasını da durdurur ancak yine kapatmaz. Aslında ekranınız son 4 yıl içerisinde alındıysa bu ayarı DPMS yapmanız önerilir.

Askıda Sabit Diski Kapat (HDD Down In Suspend): Bu ayar bilgisayar askıya alındığında sabit diskin kapatılıp kapatılmayacağını denetler. Çoğu güç ayarları Windows tarafından denetlense de eğer askıya alma durumunda diskiniz çalışmayı sürdürüyorsa bu ayarı etkinleştirebilirsiniz (enabled). Sorun yokse devre dışı (disabled) bırakmanızı öneririz.

Güç Düğmesi (PWR Button < 4 Secs): Varsayılan olarak tüm ATX bilgisayarlar güç düğmesine 4 sn.'den fazla basılı tuttuğunuzda kendilerini koşulsuz kapatırlar. Bu ayar güç düğmesine 4 sn.'den daha kısa süreli basıldığında bilgisayarın ne yapacağını denetler. Seçenekler kapatma (power off) veya askıya alma (suspend) olarak verilmiştir. Bu ayar sizin keyfinize kalmış.

PCI Aygıt ile Başla (Power Up On PCI Device): Eğer çoğunlukla işyerlerinde kullanılan ve uzaktan bilgisayarların açılmasını gerektiren Wake-On-LAN (ağdan uyan) gibi bir hizmet kullanmıyorsanız bu ayarı devre dışı (disabled) bırakın.

Modem ile Uyan/Başla (Wake/Power Up on Ext. Modem): Bu ayar modeme bağlı hatta arama gelirse bilgisayarın uyanmasını /başlamasını sağlamak için kullanılır. Yine yukarıda anlattığımız gibi bir uzaktan başlatma hizmeti kullanmıyorsanız gereksizdir. Her ne kadar faks almak için kullanılabilecek olsa da, bilgisayar başlayana/uyanana kadar karşının vazgeçeceğinden emin olabilirsiniz. Çoğunluk kullanıcı için devre dışı (disabled) bırakılması gerekir.

Kendiliğinden Başlatma (Automatic Power Up): Bu özellik bilgisayarınızı günün belirli bir saatinde kendiliğinden başlatmanıza yarar. Eğer böyle bir gereksiniminiz varsa bunu etkinleştirin, yoksa devre dışı (disabled) bırakmalısınız.

Uyarı Saati (Time (hh:mm:ss) of Alarm): Bu alanlara bilgisayarınızı kendiliğinden başlatmak (Automatic Power-On) istediğiniz saati 24 saat esasıyla girebilmenizi sağlar. Bunu kullanabilmek için kendiliğinden başlatma etkin olmalıdır.

Güç Kesintisinde Yeniden Başlatma (AC Power Loss Restart): Bu ayar bilgisayarın beklenmedik bir güç kesintisinin ardından kendiliğinden başlatılıp başlatılmayacağını belirler. Devre dışı (disabled) bırakmak güç kesintisinin ardından sistemin başlatılmamasını sağlar, etkinleştirmek (enabled) ise her güç kesintisinden sonra sistemin yeniden başlatılmasını sağlar. Önceki Durum (Previous State) ayarı ise sistem kesintiden önce hangi durumdaysa o durumda kalmasını sağlar; çalışmıyorsa kapalı kalır, açıksa başlatılır. Böyle özel bir hizmet gerekmiyorsa bu ayarı devre dışı (disabled) bırakabilirsiniz.

PS/2 Fareyle Başlat (Power On By PS/2 Mouse): Etkinleştirildiğinde (enabled) bilgisayar PS/2 farenin (USB değil) bir tuşuna basılmasının ardından başlatılır. Bu ayarı gerekmiyorsa devre dışı (disabled) bırakmanızı öneririz, çünkü bilgisayar yanlışlıkla açılabilir.

PS/2 Klavyeyle Başlat (Power On By PS/2 Keyboard): Etkinleştirildiğinde bilgisayar PS/2 klavyenin belirli tuşlarına basınca başlatılır. Bu ayarı da gerekmiyorsa devre dışı (disabled) bırakmanızı öneririz, çünkü çoğu insan klavyeye her dokunuşunda bilgisayarın açılmasından rahatsız olacaktır.


PnP/PCI Yapılandırması

BIOS'un bu kesimi eski ve sıradışı aygıtların uyumluluğu için gereklidir. Çoğunluk kullanıcının buradaki varsayılan fabrika ayarlarını kurcalaması gerekmez.

Güvenlik Seçenekleri (security Options)

BIOS'taki güvenlik seçenekleri bölümü yetkisiz kişilerin BIOS üzerinde değişiklik yapmasını engellemek için gerekli ayarları barındırır. BIOS ayarları bilgisayarın doğru çalışması için son derece yaşamsal olduğundan çoğu işyerindeki bilişim sorumluları BIOS ayarlarına girişe şifre koyarlar ve şifreleri de (genellikle) yetkisiz kişilerden ve kullanıcılardan gizlerler.

Güvenlik Seçeneği (Security Option): Bu özellik yetkisiz kişilerin BIOS'u kurcalamasını önlemek için giriş şifresi koyabilmenizi sağlar. Dahası bu şifre bilgisayarın açılışına da konabilir ve yetkisiz kişiler şifreyi bilmeden bilgisayarı çalıştıramazlar. Seçenekler Ayar (setup) ve Sistem (System) olarak verilmiştir ve aşağıda açıklayacağımız diğer ayarlarla ilintilidir.

Yönetici Şifresi Belirle (Set Supervisor Password): Eğer Yönetici Şifresi (Supervisor Password) seçilirse BIOS'a girmek için her defasında şifre sorulacaktır. Eğer yukarıdaki ayarda SYSTEM seçilirse bilgisayarın açılışı sırasında şifre sorulacaktır.

Kullanıcı Şifresi Belirle (Set User Password): Kullanıcıların bilgisayarı başlatması için ayrı bir şifre koymak içindir, eğer Yönetici Şifresi de (Supervisor Password) belirlendiyse şifreyi bilen kullanıcıların BIOS'tan yalnızca sistem tarih ve saatini değiştirmesine izin verilir.

NOT: Eğer bu şifreleri kaybeder veya unutursanız, şifrelerin kaldırılması için BIOS'un anakart üzerindeki atlatıcıdan (jumper) veya dizüstü bilgisayarlar için sıfırlama düğmesinden fabrika ayarlarına sıfırlanması gerekir.


Donanım İzleme Menüsü (Hardware Monitor Menu)

BIOS'un bu bölümü bileşenlerdeki veya hatlardaki gerilimi (voltage), fan hızlarını ve sıcaklıkları izler ve gösterir. Bu yazımızda kullandığımız ASUS anakart bileşenlerin ve iç ortamın sıcaklık durumuna göre fanların otomatik denetim ayarlarını da içermektedir. Aynı zamanda merkezi işlemci (CPU) sıcaklığının aşırı artması durumunda sesli bir uyarı verilmesi de sağlanabilir. Genellikle bulunan bir başka ortak özellik de fan durduğunda veya bazı sıcaklıklar kritik değerlerin üzerine çıktığında sistemin kapatılmasını denetleyen ayarlardır. Bu ayarlar işlemcinin veya ilgili bileşenin hasar görmesini engellemek için yararlıdır.

Eğer BIOS'unuzda bu seçenekler varsa tümünü bu sayfada bulabilirsiniz ve açıkça isimlendirildiklerinden de eminiz. Günümüz işlemcileri aşırı ısınabildiğinden bu özelliklerin akıllıca kullanılması ve kalıcı hasar ve ürün kaybının önlenmesi açısından son derece önemlidir. Bu özelliklerin artılarından yararlanmanızı öneririm.

Her işlemcinin çalışabildiği bir sıcaklık üst sınırı vardır. Örneğin AMD Athlon işlemcilere ilişkin örnek bir tabloyu yazının önceki bölümlerinde vermiştik. Genel olarak sıcaklık arttığında sesli uyarı sistemi veya bilgisayarı kapatma seçeneği BIOS'unuzda bulunuyorsa, size sunulan sıcaklık değerlerinden ikinci en düşük seçeneği seçmenizi öneriyoruz.

ÖZET:
BIOS'unuza nasıl ince ayar yapacağınızı veya hızaşırtma uygulayacağınızı pek kestiremiyor musunuz? İşte size sık kullanılan bir ASUS anakart üzerinde adım adım BIOS ayarları.

aLıntıdır..